Kapitał obrotowy – co to jest i jak wpływa na płynność finansową firmy?

Kapitał obrotowy jest uważany za jeden z najważniejszych wskaźników służących do oceny płynności finansowej przedsiębiorstwa. Decyduje nie tylko o jego stabilności, ale również postrzeganiu przez partnerów zewnętrznych – potencjalnych kontrahentów oraz instytucje finansowe. Czym dokładnie jest kapitał obrotowy i jak przekłada się na zarządzanie przedsiębiorstwem?

Czym jest kapitał obrotowy i dlaczego jest tak ważny dla przedsiębiorstwa?

Kapitał obrotowy jest niezwykle istotnym parametrem określającym aktualną kondycję przedsiębiorstwa. Każda firma w danym momencie funkcjonowania ma do dyspozycji pewne aktywa obrotowe, do których zaliczają się między innymi gotówka, należności czy posiadane zapasy w przypadku firm produkcyjnych. Te ostatnie są przykładem majątku obrotowego, a więc część majątku, którą można wykorzystać w krótkiej perspektywie, na przykład jednego roku i przekształcić w środki pieniężne. Obok zapasów zaliczają się do nich między innymi krótkoterminowe inwestycje finansowe, takie jak akcje czy obligacje i różne rodzaje krótkoterminowych papierów wartościowych. 

Jednocześnie większość przedsiębiorstw posiada zobowiązania krótkoterminowe, których dobrym przykładem są należności wobec dostawców, albo rachunki za dostarczaną energię. Kapitał obrotowy przedsiębiorstwa to po prostu różnica pomiędzy aktywami obrotowymi a sumą zobowiązań bieżących. Pozwala on ocenić bieżącą sytuację finansową przedsiębiorstwa. 

Dlaczego różnica między aktywami obrotowymi a zobowiązaniami krótkoterminowymi jest tak istotna?

Kapitał obrotowy jest jednym z kluczowych kryteriów służących do oceny płynności finansowej przedsiębiorstwa. Pozwala określić zdolność do regulowania bieżących zobowiązań i utrzymania ciągłości działalności. Dodatnia bądź ujemna wartość kapitału obrotowego ma wyraźne konsekwencje dla firmy. 

Dodatni kapitał obrotowy 

Dodatnia wartość kapitału obrotowego świadczy o tym, że firma posiada płynność finansową, a więc wystarczające środki, aby pokryć swoje bieżące zobowiązania. Nie istnieje ryzyko, że przedsiębiorstwo nie będzie w stanie pokryć kosztów działalności, na przykład sprzedaży, zakupu materiałów czy opłacenia usługodawców. Taki stan rzeczy nie wiąże się też z niebezpieczeństwem utraty płynności finansowej, jeżeli pojawią się nieprzewidziane koszty, pod warunkiem, że kapitał obrotowy pozostaje odpowiednio wysoki.

Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że takie przedsiębiorstwo buduje swoją wiarygodność finansową w oczach dostawców, inwestorów, a także banków, w których może starać się o zdobycie finansowania. 

Ujemny kapitał obrotowy 

Przeciwną sytuacją jest ujemna wartość kapitału obrotowego, która może oznaczać ryzyko utraty płynności finansowej przez przedsiębiorstwo. W takiej sytuacji mogą powstać między innymi zatory płatnicze, czyli niemożliwość uregulowania krótkoterminowych zobowiązań, a w konsekwencji doprowadzić przedsiębiorstwo do niewypłacalności, a nawet bankructwa.

Co gorsza, wyraźnie ujemny kapitał obrotowy może utrudnić zdobycie finansowania, które poprawiłoby kondycję przedsiębiorstwa lub sprawić, że zostanie ono uzyskane na mniej korzystnych warunkach. 

Składniki kapitału obrotowego

Dla lepszego zrozumienia struktury kapitału obrotowego i jego znaczenia, warto wymienić i scharakteryzować wszystkie jego składniki. Na kapitał obrotowy składają się oczywiście aktywa obrotowe, czyli aktywa bieżące, a także zobowiązania o charakterze krótkoterminowym – dług krótkoterminowy. 

Aktywa bieżące: 

• Gotówka: Zgromadzona w kasie lub na rachunkach bankowych jest najbardziej płynnym wśród aktywów obrotowych. Dzięki temu można jej używać natychmiast. 
• Należności krótkoterminowe: Wartość kwot należnych przedsiębiorstwu na przykład ze strony klientów lub kontrahentów, które zostaną spłacone w krótkiej perspektywie czasowej, na przykład w ciągu roku. Zaliczają się do nich faktury za sprzedaż towarów i wykonanych usług. Są mniej płynne niż aktywa pieniężne, ale zdecydowanie bardziej płynne od zapasów, a tym bardziej aktywów trwałych. Ta część kapitału obrotowego jest obarczona pewnym poziomem ryzyka – kontrahenci mogą spóźniać się z zapłatą zobowiązań. 
• Zapasy: Są to wszystkie zasoby fizyczne przedsiębiorstwa, które można w perspektywie krótkoterminowej sprzedać lub wykorzystać w procesie produkcyjnym. Zaliczają się do nich między innymi surowce, półprodukty czy towary gotowe do sprzedaży. Są mniej płynne od gotówki i należności krótkoterminowych, a więc wymagają czasu na przekształcenie w środki pieniężne. Ryzyko związane z zapasami polega na wahaniach ceny rynkowych, możliwym uszkodzeniu lub utracie właściwości. 
• Inwestycje krótkoterminowe: W tej kategorii mieszczą się wszystkie aktywa finansowe, które mogą zmienić się w gotówkę w ciągu roku lub jednego cyklu operacyjnego. Zaliczają się do nich między innymi certyfikaty depozytowe, lokaty bankowe, a także obligacje i akcje, o ile mają krótki termin zapadalności. W przeciwnym razie należy zaliczać je do kapitałów stałych (długoterminowego kapitału). Ten rodzaj aktywów obrotowych podlega pewnemu ryzyku rynkowemu, ale zazwyczaj jest ono niskie. 

Dług krótkoterminowy: 

• Krótkoterminowe kredyty i pożyczki bankowe: Wymagające spłaty w ciągu roku lub cyklu operacyjnego. 
• Zobowiązania krótkoterminowe: Nieopłacone faktury, na przykład za towary lub usługi.
• Zobowiązania podatkowe: Przede wszystkim podatek VAT oraz podatek dochodowy. 
• Wynagrodzenia: Pensje pracowników wraz z towarzyszącymi im składkami.
• Pozostałe rozliczenia międzyokresowe: Na przykład naliczane odsetki. 

Bieżące aktywa przedsiębiorstwa powinny co najmniej równoważyć wartość długu krótkoterminowego, był umożliwić sfinansowanie bieżącej działalności. Odpowiednio wysoka nadwyżka chroni przedsiębiorstwo przed ryzykiem, którym są obarczone niektóre składniki majątku obrotowego. 

Kapitał obrotowy netto i kapitał obrotowy brutto – finansowanie

W literaturze dotyczącej zarządzania kapitałem obrotowym można spotkać się z dwoma pojęciami – kapitałem obrotowym netto oraz kapitałem obrotowym brutto. Na czym polega różnica pomiędzy nimi?

Kapitał obrotowy netto 

Przez kapitał obrotowy rozumie się właśnie kapitał obrotowy netto. Jest on wynikiem odjęcia od składników majątku obrotowego wszystkich składników długu krótkoterminowego. To właśnie on służy do wiarygodnej oceny płynności finansowej przedsiębiorstwa. Inna nazwa, z którą można się spotkać to kapitał pracujący. 

Kapitał obrotowy brutto 

Z kolei kapitał obrotowy brutto jest węższym pojęciem. Odnosi się ono jedynie do całkowitej wartości aktywów obrotowych. W kapitale obrotowym brutto nie uwzględnia się krótkoterminowych zobowiązań, dlatego nie jest on dobrym narzędziem do oceny stabilności finansowej przedsiębiorstwa. W tym celu zawsze mierzy się poziom kapitału obrotowego netto.

Kapitał obrotowy netto a finansowanie 

Oprócz kapitału obrotowego przedsiębiorstwo posiada także kapitał stały. W jego skład wchodzi między innymi kapitał własny, taki jak kapitał zakładowy czy zatrzymywane zyski, pomniejszone o zobowiązania długoterminowe, na przykład kredyty i leasingi. O kondycji przedsiębiorstwa decydują także posiadane przez nie aktywa trwałe, czyli wszystkie zasoby o okresie użytkowania dłuższym niż rok, na przykład maszyny, budynki, wartości prawne i długoterminowe inwestycje. Charakteryzują się one niską płynnością, więc służą do realizacji długoterminowych celów firmy. 

Zgodnie z zasadami równowagi finansowej kapitał stały powinien służyć do finansowania aktywów trwałych, ponieważ zapewnia on stabilne finansowanie aktywów o charakterze długoterminowym. Z kolei finansowanie aktywów obrotowych powinno odbywać się przez kapitał stały, a częściowo przez zobowiązania krótkoterminowe. Wpływa to pozytywnie na stabilność finansową przedsiębiorstwa. 

Poziom kapitału obrotowego a rentowność i bezpieczeństwo firmy

Czy przedsiębiorstwo powinno dążyć do sytuacji, w której kapitał obrotowy pozostanie jak najwyższy? Niekoniecznie. Celem firmy jest generowanie zysku. O ile zbyt niski kapitał obrotowy zwiększa ryzyko utraty płynności, o tyle jego zbyt wysoka wartość oznacza nieefektywne gromadzenie zapasów i innych aktywów, które w tym czasie mogłyby generować zysk jako kapitał pracujący. Zbyt wysoka nadwyżka obniża zatem rentowność firmy.

Strategie zarządzania kapitałem obrotowym

W zarządzaniu kapitałem obrotowym można wyróżnić kilka podstawowych strategii, które zakładają inne priorytety pod względem bezpieczeństwa i rentowności. 

Agresywna strategia pasywów

Strategia agresywna polega na wzmożonym finansowaniu bieżącej aktywności przy pomocy kapitału obrotowego. Wiąże się ona z wyższym ryzykiem utraty płynności, ale przekłada się na wzrost rentowności przedsiębiorstwa. 

Strategia konserwatywna 

W strategii konserwatywnej priorytetem jest bezpieczeństwo finansowe, więc poziom aktywów obrotowych w stosunku do zobowiązań krótkoterminowych, a więc kapitał obrotowy pozostaje, wysoki. 

Strategia zrównoważona 

Strategii umiarkowanej funkcjonuje Równowaga pomiędzy bezpieczeństwem a rentownością. Aktywa obrotowe są częściowo finansowane przez kapitał stały, a częściowo przez krótkoterminowe zobowiązania. 

Strategia just on time 

Jest to zmodyfikowana strategia agresywna, w której minimalizacji zapasów towarzyszy synchronizacja dostaw z produkcją lub sprzedażą. Strategia prowadzi do zwiększenia efektywności operacyjnej i rentowności, ale może być obarczona wysokim ryzykiem zakłóceń w dostawach.

W jaki sposób obliczyć zapotrzebowanie na kapitał obrotowy firmy i jak je optymalizować?

Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy oblicza się w formie różnicy pomiędzy aktywami obrotowymi a zobowiązaniami krótkoterminowymi. Aby zoptymalizować zapotrzebowanie na kapitał obrotowy, można między innymi skrócić cykl rotacji zapasów, przyspieszyć spłatę należności lub – wręcz przeciwnie – wydłużyć terminy płatności wobec dostawców. W każdej branży może sprawdzić się inna strategia optymalizacji zapotrzebowania na kapitał obrotowy netto.

Najważniejsze wyzwania i błędy w zarządzaniu kapitałem obrotowym i majątkiem obrotowym

Zarządzanie kapitałem obrotowym wiąże się z typowymi wyzwaniami, do których należą:

• zbyt niski poziom kapitału, 
• nadmiar zapasów prowadzący do zamrożenia środków, 
• niewłaściwa polityka kredytowa i płatnicza wobec dostawców,
• nadmierne uzależnienie od zobowiązań krótkoterminowych,
• dynamiczne zmiany uwarunkowań rynkowych,
• niewypłacalność klientów.

Skuteczne zarządzanie kapitałem obrotowym polega na znalezieniu odpowiedniej strategii, która pozwoli zminimalizować te kluczowe obszary ryzyka.